Οδυσσέας Ελύτης (Αλεπουδέλης, 1911-1996)

 Ο Οδυσσέας Ελύτης (Αλεπουδέλης)

   Ο Οδυσσέας Ελύτης (πραγματικό όνομα: Οδυσσέας Αλεπουδέλης) (Ηράκλειο Κρήτης, 2 Νοεμβρίου 1911 - Αθήνα, 18 Μαρτίου 1996), ήταν ένας από τους σημαντικότερους και πιο διαδεδομένους Έλληνες ποιητές. Βραβεύτηκε το 1960 με το Κρατικό Βραβείο ποίησης και το 1979 με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, ο δεύτερος και τελευταίος μέχρι σήμερα Έλληνας που τιμήθηκε με αυτό το βραβείο. Γνωστότερα ποιητικά του έργα είναι τα Άξιον εστί, ο Ήλιος ο πρώτος και οι Προσανατολισμοί. Διαμόρφωσε ένα προσωπικό ποιητικό ιδίωμα και θεωρείται ένας από τους ανανεωτές της ελληνικής ποίησης. Πολλά ποιήματά του μελοποιήθηκαν, ενώ συλλογές του έχουν μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε πολλές ξένες γλώσσες. Το έργο του περιλαμβάνει ακόμα μεταφράσεις ποιητικών και θεατρικών έργων. 

Η ζωή του Οδυσσέα Ελύτη

    Ο Οδυσσέας Ελύτης γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ήταν το τελευταίο από τα έξι παιδιά του Παναγιώτη Αλεπουδέλη και της Μαρίας Βρανά.

    Το 1914 ο πατέρας του μετέφερε τα εργοστάσιά του στον Πειραιά και η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Ο Οδυσσέας Ελύτης εγγράφηκε το 1917 στο ιδιωτικό σχολείο Δ. Ν. Μακρή, όπου φοίτησε για επτά χρόνιa. Τα πρώτα καλοκαίρια της ζωής του τα πέρασε στην Κρήτη, τη Λέσβο και τις Σπέτσες. Τον Νοέμβριο του 1920, μετά την πτώση του Ελευθερίου Βενιζέλου, η οικογένειά του αντιμετώπισε διώξεις, εξαιτίας της προσήλωσής της στις βενιζελικές ιδέες. Ο ίδιος ο Βενιζέλος είχε στενές σχέσεις με την οικογένεια και είχε φιλοξενηθεί συχνά στην οικία της στο κτήμα του Ακλειδιού. Το 1923 ταξίδεψε οικογενειακώς στην Ευρώπη, επισκεπτόμενος την Ιταλία, την Ελβετία, τη Γερμανία και τη Γιουγκοσλαβία.

 

Η οικογένεια Αλεπουδέλη το 1917. Ο Οδυσσέας είναι το μικρό αγόρι στην άκρη αριστερά.

    Το φθινόπωρο του 1924 εγγράφηκε στο Γ΄ Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνώn. Εκτός από την ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία, ασχολήθηκε ενεργά με ορειβατικές εκδρομές στα βουνά της Αττικής και, αντιδρώντας στη διάθεσή του για διάβασμα, στράφηκε στον αθλητισμό. Το 1925 πέθανε ο πατέρας του. Περίπου την ίδια περίοδο στράφηκε οριστικά προς τη λογοτεχνία, γεγονός που συνέπεσε με την εμφάνιση αρκετών νέων λογοτεχνικών περιοδικών.

    Το καλοκαίρι του 1928 αποφοίτησε από το γυμνάσιο. Μετά από πιέσεις των γονέων του, αποφάσισε να σπουδάσει χημικός, ξεκινώντας ειδικά φροντιστήρια για τις εισαγωγικές εξετάσεις του επόμενου έτους. 

    

    Ο Οδυσσέας Ελύτης επίσης πολέμησε στο Αλβανικό μέτοπο κατά τον Β' παγκόσμιο ενώ εκαταστάθηκε στο Παρίσι το 1948, στην συνέχεια στο Λονδίνο και τέλος γύρισε και πάλι στην Ελλάδα το 1952. Κατά την διάρκεια των πολλών ταξιδιών του δημοσίευσε πολλά σπουδαία έργα του.

 

Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας

Το 1979 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η αναγγελία της απονομής του βραβείου από τη Σουηδική Ακαδημία έγινε στις 18 Οκτωβρίου «για την ποίησή του, η οποία, με φόντο την ελληνική παράδοση, ζωντανεύει με αισθητοποιημένη δύναμη και πνευματική καθαρότητα βλέμματος τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργικότητα», σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης.

Ο Ελύτης παρέστη στην καθιερωμένη τελετή απονομής του βραβείου στις 10 Δεκεμβρίου του 1979, παραλαμβάνοντάς το από τον βασιλιά Κάρολο Γουστάβο και γνωρίζοντας παγκόσμια δημοσιότητα. Τον επόμενο χρόνο κατέθεσε το χρυσό μετάλλιο και τα διπλώματα του βραβείου στο Μουσείο Μπενάκη.

Μεταλλικό ανάγλυφο που εικονίζει τον Οδυσσέα Ελύτη. Έργο του γλύπτη Γιάννη Παππά.

Η απονομή του Νόμπελ στον Οδυσσέα Ελύτη:

Το Έργο του

    Ο Οδυσσέας Ελύτης αποτέλεσε έναν από τους τελευταίους εκπροσώπους της λογοτεχνικής γενιάς του '30, ένα από τα χαρακτηριστικά της οποίας υπήρξε το ιδεολογικό δίλημμα ανάμεσα στην ελληνική παράδοση και τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Ο ίδιος ο Ελύτης χαρακτήριζε τη δική του θέση στη γενιά αυτή ως παράξενη σημειώνοντας χαρακτηριστικά: «Από το ένα μέρος ήμουνα ο στερνός μιας γενιάς, που έσκυβε στις πηγές μιας ελληνικότητας, κι απ' την άλλη ήμουν ο πρώτος μιας άλλης που δέχονταν τις επαναστατικές θεωρίες ενός μοντέρνου κινήματος». Το έργο του έχει επανειλημμένα συνδεθεί με το κίνημα του υπερρεαλισμού, αν και ο Ελύτης διαφοροποιήθηκε νωρίς από τον «ορθόδοξο» υπερρεαλισμό που ακολούθησαν σύγχρονοί του ποιητές, όπως ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Νίκος Εγγονόπουλος ή ο Νικόλαος Κάλας. Επηρεάστηκε από τον υπερρεαλισμό και δανείστηκε στοιχεία του, τα οποία ωστόσο αναμόρφωσε σύμφωνα με το προσωπικό του ποιητικό όραμα, άρρηκτα συνδεδεμένο με το λυρικό στοιχείο και την ελληνική λαϊκή παράδοση. Οι επιρροές από τον υπερρεαλισμό διακρίνονται ευκολότερα στις δύο πρώτες ποιητικές συλλογές του Προσανατολισμοί (1940) και Ήλιος ο πρώτος (1943).

Η υπογραφή του Οδυσσέα Ελύτη

    Μία από τις κορυφαίες δημιουργίες του υπήρξε το ποίημα Το Άξιον Εστί (1959), έργο με το οποίο ο Ελύτης διεκδίκησε θέση στην εθνική λογοτεχνία, προσφέροντας ταυτόχρονα μία «συλλογική μυθολογία» και ένα «εθνικό έργο». Η λογοτεχνική κριτική υπογράμμισε την αισθητική αξία του, καθώς και την τεχνική του αρτιότητα. Η γλώσσα του επαινέθηκε για την κλασική ακρίβεια της φράσης, ενώ η αυστηρή δόμησή του χαρακτηρίστηκε ως άθλος που «δεν αφήνει να διαφανεί πουθενά ο παραμικρός βιασμός της αυθόρμητης έκφρασης». Τον «εθνικό» χαρακτήρα του Άξιον Εστί υπογράμμισαν μεταξύ άλλων ο Δ.Ν. Μαρωνίτης και ο Γεώργιος Π. Σαββίδης, ο οποίος σε μία από τις πρώτες κριτικές του ποιήματος διαπίστωσε πως ο Ελύτης δικαιούνταν το επίθετο «εθνικός», συγκρίνοντας το έργο του με αυτό του Διονυσίου Σολωμού, του Κωστή Παλαμά και του Άγγελου Σικελιανού.

    Η μεταγενέστερη πορεία του Ελύτη υπήρξε πιο ενδοστρεφής, επιστρέφοντας στον αισθησιασμό της πρώιμης περιόδου του και σε αυτό που ο ίδιος ο Ελύτης αποκαλούσε ως έκφραση μιας «μεταφυσικής του φωτός»: «Έτσι το φως, που είναι η αρχή και το τέλος κάθε αποκαλυπτικού φαινομένου, δηλώνεται με την επίτευξη μιας ολοένα πιο μεγάλης ορατότητας, μιας τελικής διαφάνειας μέσα στο ποίημα που επιτρέπει να βλέπεις ταυτοχρόνως μέσα απ' την ύλη και μέσα από την ψυχή». Ιδιόμορφο, αλλά και ένα από τα σημαντικότερα έργα του Ελύτη, μπορεί να χαρακτηριστεί το σκηνικό ποίημα Μαρία Νεφέλη (1978).

  Πέρα από το ποιητικό του έργο, ο Ελύτης άφησε σημαντικά δοκίμια, συγκεντρωμένα στους τόμους Ανοιχτά Χαρτιά (1974) και Εν Λευκώ (1992), καθώς και αξιόλογες μεταφράσεις Ευρωπαίων ποιητών και θεατρικών συγγραφέων.

Γενικώς ο Οδυσσέας Ελύτης έγραψε πολυάριθμα σημαντικά και σπουδαία έργα. 

Ακολουθούν βίντεο με το Άξιον Εστί και το Πολλά Δεν Θέλει ο Άνθρωπος:

Άξιον Εστί (Το 1ο το απαγγέλλει ο ίδιος και το 2ο είναι μελοποιημένο):

Πολλά Δεν Θέλει ο Άνθρωπος (από το Ήλιος ο Ηλιάτορας):

        

    Τα σημαντικά και διάσημα ποίηματα και δοκίμια του Ελύτη είναι:

Ποιήματα

·         Προσανατολισμοί, περιοδικό «Νέα Γράμματα», Αθήνα 1936 - Πυρσός, Αθήνα 1940

·         Οι κλεψύδρες του αγνώστου, περιοδικό «Μακεδονικές Ημέρες», Θεσσαλονίκη 1937

·         Ήλιος ο Πρώτος, Μαζί με τις παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα, Γλάρος, Αθήνα 1943

·         Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας, περιοδικό Τετράδιο, τ. 2, Αθήνα 1945· Ίκαρος, Αθήνα 1962

·         Ποίημα «Ωδή στον Πικασσό», περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης, έτος Η΄, τόμος ΙΕ΄, αρ. 85, 1948

·         Το Άξιον Εστί, Ίκαρος, Αθήνα 1959

·         Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό, Ίκαρος, Αθήνα 1960

·         Ποίημα «Μικρόν Ανάλογον για τον Ν. Χατζηκυριάκο-Γκίκα», περιοδικό Ζυγός, τ. 58, 1960

·         Ποιήματα «Ψαλμός και ψηφιδωτό για μιαν άνοιξη στην Αθήνα», «Δώδεκα Νήσων Άγγελος» και «Της Σελήνης της Μυτιλήνης», περιοδικό Εποχές"", τ. 24, 1965

·         Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας, Ίκαρος, Αθήνα 1971

·         Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά, Ίκαρος, Αθήνα 1971

·         Ποίημα «Θάνατος και ανάστασις του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου», τυπωμένο στο εξωτερικό σε 111 αριθμημένα αντίτυπα, 1971

·         Το Μονόγραμμα, Ίκαρος, Αθήνα 1972

·         Τα Ρω του Έρωτα, Αστερίας, Αθήνα 1972

·         Ποίημα «Villa Natacha», τυπωμένο σε 111 αριθμημένα αντίτυπα, Τραμ, Θεσσαλονίκη 1973

·         Φυλλομάντης, στη σειρά «Ένας Ποιητής, ένα Ποίημα», Αστερίας, 1973

·         Ποίημα «Αιώνος Είδωλον», περιοδικό Η Συνέχεια, αρ. 3, Αθήνα 1973

·         Τα Ετεροθαλή, Ίκαρος, Αθήνα 1974. Περιέχει όλα τα ως τότε ποιήματα, δημοσιευμένα ή ανέκδοτα, που είχαν μείνει έξω από τις ενότητες των άλλων ποιητικών συλλογών

·         Η καλωσύνη στις λυκοποριές, περιοδικό Τετράδιο, Αθήνα 1/1947[6]

·         Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 1978

·         Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας, Ίκαρος, Αθήνα 1982

·         Ωδή στη Σαντορίνη, Αρχείο Θηραϊκών Μελετών - Συλλογή Δημήτρη Τσίτουρα, Αθήνα, 1984

·         Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1984

·         Ο μικρός ναυτίλος, Ίκαρος, Αθήνα 1985

·         Ιουλίου Λόγος, Αθήνα 1991

·         Τα ελεγεία της Οξώπετρας, Ίκαρος, Αθήνα 1991

·         Η ποδηλάτισσα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 1991

·         Δυτικά της λύπης, Ίκαρος, Αθήνα 1995

·         Εκ του πλησίον, Ίκαρος, Αθήνα 1998 (μεταθανάτια έκδοση)

Δοκίμια

·         «Η αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Ανδρέα Κάλβου», περ. Νέα Εστία, Αθήνα 1946

·         Ο ζωγράφος Θεόφιλος, Αστερίας, Αθήνα 1973

·         Ανοιχτά χαρτιά, Αστερίας, Αθήνα 1974

·         Η μαγεία του Παπαδιαμάντη, Ερμείας, Αθήνα 1976

·         Σηματολόγιον, Ερμείας, Αθήνα 1977[25]

·         Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο, Τραμ, Θεσσαλονίκη 1979

·         Ιδιωτική οδός, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1980

·         Τα δημόσια και τα ιδιωτικά, Ίκαρος, Αθήνα 1990

·         Εν λευκώ, Ίκαρος, Αθήνα 1992

·         Ο κήπος με τις αυταπάτες, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1995

Πολλά από αυτά τα έργα του μεταφράστηκαν σε άλλες γλώσσες ενώ άλλα

μελοποιήθηκαν από πολλούς.

Και τέλος μία σαρανταπεντάλεπτη εκπομπή/συνέντευξη σχετική με τον Ελύτη στην οποία μεταξύ άλλων εξηγεί και γιατί επέλεξε το ψευδώνυμο Ελύτης (στα πρώτα δύο λεπτά):

Πηγή

https://el.wikipedia.org/wiki/Οδυσσέας_Ελύτης

Νίκος Τριανταφύλλου